Een fietstocht naar het huis van Hans Fallada: Ilona Verhoeven over bewondering en ambivalentie



Kunsthistorica en fotografe Ilona Verhoeven woont en werkt in Berlijn en dit maakt misschien dat haar teksten - vaak bij foto's - als het ware balanceren tussen datgene wat vertrouwd is, maar toch ook vreemd. Het is een mooi spanningsveld wat bundels oplevert als het onlangs verschenen In het licht.

In het verhaal Naar het binnenland beschrijft Ilona Verhoeven haar fietstocht buiten Berlijn, waar een bosrijk landschap zich ontvouwt met kleine gehuchten en dorpjes. Doel is Carwitz, waar het huis van Hans Fallada zich bevindt en in ere wordt gehouden. En hier wordt Verhoeven toch ook overvallen door ambivalente gevoelens, dit zónder een oordeel te vellen.

Hans Fallada, (1893-1947), pseudoniem van Rudolf Ditzen, schreef beroemd geworden verhalen en romans met de gewone man en het alledaagse leven als thema. Hij wist de tijdgeest in het toenmalige Duitsland goed en herkenbaar te raken. Eenentwintig jaar oud toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak en veertig toen Hitler in '33 aan de macht kwam, werd hij getuige van twee wereldoorlogen. Fallada ontwikkelde zich tot een overlever, door als het ware voor de buitenwacht een grijze muis te worden. Géén aanstoot geven, je eigen gang gaan en doen wat je binnen je eigen invloedssfeer kan...Het is het overlevingsverhaal van vele Duitsers in de periode van de Tweede Wereldoorlog tijdens het Hitlerregime.

Later brak er een heftige discussie los over deze houding tussen schrijvers en beeldend kunstenaars die in ballingschap gingen en degenen die bleven. Het begrip 'Innere Emigration' werd geïntroduceerd: je terugtrekken in jezelf, een eigen bestaan handhaven. Degenen die vertrokken vonden dit kletskoek. Als je was gebleven, was je besmet.

Huis van Fallada in Carwitz - bron: Wikicommons - foto: Ch.Pagenkopf


Ilona Verhoeven raakt hieraan, en vraagt zich tussen de regels door óók af hoe een schrijver in 'Innere Emigration' kan gaan, terwijl er op een steenworp afstand in Ravensbrück gruwelijke zaken gebeuren. Ze onthoudt zich van een oordeel, waardoor het spanningsveld invoelend wordt gemaakt, misschien ook dat van Fallada zelf indertijd. Een mooi stuk in het voorjaarsnummer. (MdB)


Recent verscheen in vertaling van Anne Folkerstsma een verhalenbundel