Julius Langbehn (1851-1907) - een man met een missie

In 1890 verscheen van de natuurkundige, filoloog en zelfbenoemd 'praktisch filosoof' Julius Langbehn in Leipzig een opmerkelijk boek: Rembrandt als Erzieher von einem Deutschen. Pieter Jan Verstraete schreef voor het najaarsnummer van Bühne een interessant essay over deze Langbehn, die behalve veel meer een religieus bewogen antimodernist was, ter rechterzijde van het politieke krachtenveld in die dagen.

'Rembrandt als Erzieher' verscheen aanvankelijk zonder zijn naamsvermelding, maar de auteur werd snel gevonden. Het boek was namelijk in die dagen een bestseller, net als negen jaar later Die Grundlagen des neunzehnten Jahrhunterts van Houston Stewart Chamberlain, de huisideoloog van de Wagners.

Julius Langbehn

Het leven met allerlei nieuwe, moderne uitvindingen ging velen in de laatste decennia van de negentiende eeuw te snel. Wat zou er van de mensheid terechtkomen? De secularisatie was in volle gang, dorpen die tot dan toe een sluimerend bestaan leidden werden ontsloten door de komst van treinverkeer, telefoon, telegrafie en fotografie deden hun intrede, steden groeiden uit tot metropolen door de verrijzenis van talloze fabrieken. Langbehn was een aanhanger van de Völkische, Duits-Nationalistische - en later antisemitische - krachtige onderstroom in die dagen, gericht op behoud van wat men beschouwde als het volkseigene. Zijn publicatie over Rembrandt, die hij voor het gemak over de grens naar Duitsland trok, paste hierbinnen. Rembrandt, aldus Langbehn, toonde het ware en oorspronkelijke...

Guido von List, Lanz zu Liebenfels, Georg von Schönerer, bovengenoemde Chamberlain - het waren dweperige rassenideologen, ze hielden zich bezig met 'natuurkrachten' en esoterie en bezongen het heroïsche verleden van Duitsland. We kunnen ze beschouwen als de wegbereiders voor Hitler en de zijnen.

Langbehn, die zich op latere leeftijd bekeerde tot het katholicisme, was ervan overtuigd dat hij het licht had gezien. Vermakelijk is dat hij als het ware huisvredebreuk pleegde bij de familie van Nietzsche, omdat hij meende dat hij hem kon genezen. Een boeiend stukje naar boven gehaalde geschiedenis. (MdB)