Uitgelicht door de redactie: de Frankfurter Schule en de utopische wereld - jaarboek 2018 Civis Mundi

Het jaarboek 2018 van Civis Mundi door Prof. dr. S.W. Couwenberg is geheel gewijd aan de moderniteit. Bühne gaf hier eerder melding van en noteerde het volgende over deze bijzondere bundel:

Onder redactie van Raffaele Laudani verscheen recentelijk een dik boek over de Frankfurter Schule. De titel van dit boek was verrassend: Im Kampf gegen Nazideutschland. Wat was namelijk het geval? Veel van de academici die later de Frankfurter Schule vormden waren na 1933 uit nazi-Duitsland gevlucht en voor het merendeel in de VS aangekomen. Hier vonden zij weer hun weg in de universitaire wereld. Maar ook de inlichtingendienst OSS, de voorloper van de CIA, wist hen te vinden. Zij waren immers goede bronnen over de situatie in Duitsland. In dit bijna 800 pagina's dikke boek staan de verslagen van Franz Neumann, Herbert Marcuse, Otto Kirchheimer en anderen over Hitler en zijn trawanten.

Er waren fascisme en nationaalsocialisme, Marxisme en communisme. Allen maakten aanspraak op 'waarheid'...

Toen de oorlog in 1945 eindigde, trokken de intellectuelen weer terug naar Duitsland. In Frankfurt maakten zij vervolgens school en drongen hun nieuwe ideeën diep door tot het universitaire kader en via hen tot de maatschappij. In die zin was de Frankfurter Schule een wapen tegen het 'utopisme' dat naast het modernisme centraal staat in het Jaarboek Civis Mundi van prof. dr. S.W. Couwenberg dat eind vorig jaar verscheen. In deze bundel wordt stilgestaan bij het modernisme en de zegentocht van het liberalisme. Deze stroming moest nogal wat overwinnen in de 20e eeuw. Er waren fascisme en nationaalsocialisme, Marxisme en communisme. Allen maakten aanspraak op 'waarheid' en bestreden elkaar vaak als water en vuur.

Prof. dr. S.W. Couwenberg

De Frankfurter Schule was een wapen tegen het facisme, maar voor anderen weer een aanmoediging tot nieuw utopisch denken, hetgeen resulteerde in de mei '68 protestbewegingen. Interessant is te zien in het boek van Laudani dat de "Frankfurters" ook na 1945 werden gefinancierd door de CIA. Het idee daarachter was duidelijk: men wilde Duitsland pacificeren, en dat kon via de anti-nationalistische en anti-fascistische ideologie van Adorno, Marcuse en de zijnen.

Vandaag de dag dient vrijheid nog altijd beschermd te worden...

In de bundel is veel aandacht voor de rol van de Civis Mundi-groep met betrekking tot deze geestelijke ontwikkeling. Civis Mundi schaarde zich altijd aan de zijde van de vrijheid en was oorspronkelijk een product van de Koude Oorlog. Vandaag de dag dient deze vrijheid nog altijd beschermd te worden. Het liberalisme kwam misschien wel als overwinnaar van de Koude Oorlog uit de bus, maar ligt nog altijd onder vuur. Ook het kapitalisme kent uitwassen en tegendraadsheid is van alle tijden. Daarbij kent het liberalisme ook zelf veel debat en interne visies die soms haaks op elkaar staan.

Het jaarboek Civis Mundi is een intellectuele bundel vol kapstokjes waarover nagedacht kan worden. Een aanrader, voor wie behoefte heeft aan meer visie dan het doorsnee gebodene en misschien ook voor een regenachtige zondag. (MdB)

In antwoord - of mogelijk antwoord - op de turbulente 20e eeuw: lees ook: Heinrich Mann - Ein Zeitalter wird besichtigt - samen met de biografie